Фрэнк Маккортын "Анжелийн чандар" (Angela's Ashes by Frank Mc Court) гэдэг номыг инээх, уйлах хослуулан байж салж чадахгүй хэд хоног уншиж дуусгалаа. Зохиолч өөрийн бага насны ядуу тарчиг бодит амьдралын тухай дурсамжаа тэтгэвэрт гарсан хойноо бичиж 1996 онд хэвлүүлжээ. Жирийн амьдралын гашуун үнэнийг бага хүүхдийн хүүрнэл маягаар бичсэн эл ном олон уншигчдыг шууд байлдан дагуулж, даруй 17 гадаад хэлэнд орчуулагдсан байна. Дараа жил нь шилдэг утга зохиолд олгодог америкийн Пулитцер шагнал хүртэн, 1999 онд уг зохиолоор кино хийжээ.
Хэт доош орчихсон амьдрал ахуйгаа дээш татан бэрхшээл даван гарах сэтгэлийн хатгүй, арчаагүй, архичин, тамхичин, хамгийн гол нь залхуу гээд хаа газрын ядуу улсууд төстэй шиг. Өсгөж дийлэхгүй атлаа олон хүүхэдтэй. Хүүхдүүдээ халамжлах ухамсар ч үгүй, чадвар ч бас үгүй. Гэрийн эзэн сайхан сэтгэлтэй, хүүхдүүддээ хайртай муугүй эцэг мэт. Шөнө дунд согтуу ирэн хүүхдүүдээ сэрээн Ирландын төлөө үхэе гэсэн дуу байнга дуулуулна. Эх оронч ирландын төлөө зүрх сэтгэлтэй эр. Манайд халхууд буриадыг монгол биш гэх гээд байдаг шиг, эхнэрийн төрсөн хотод нутгийн уугуул биш гэж ад үзэгдэн хавчигдана. Хааяа аз таарч ажил олдож, хэдэн цаастай болвол дийлэнхийг нь гашуун усанд өгчихнө. Авгай нь буяны байгууллагын хишигт дулдуйдан өлөн зэлмэн хүүхдүүдийнхээ гол зогооно. Ажилгүй авгай нөхөр хоёр тамхичин. Татаж буй тамхи бүр хүүхдийн хоолноос хумсалж буйг буяны байгууллагынхан анхааруулсаар байхад сэтгэл сэргээх ганц юм минь гээд тамхинд мөнгөө үрээстэй.
Уул нь, өнгөрсөн зууны эхин үеийн Ирландын Лимерик хэмээх жижигхэн хотод үйл явдал өрнөх ч, манай монголын тухай өгүүлээд ч байх шиг сэтгэгдэл үе үе төрж байв. Хэдэн хүүхдээ тэжээхийн тулд эцэг эх болсон л бол юү л бол юү хиймээр, гэтэл ядуу хос ажил голно. Бас нэрэлхүү. Өвлийн хүйтэнд хоол унд хийх , гэр орноо дулаацуулах түлшгүй болоход хөөрхий хүүхдүүд л бороо цасан дундуур туучин явж гудамжнаас мод цаас, төмөр замын дагуу унасан нүүрсний хог гээд ер түлж болох болгоныг түүж гал залгуулна. Харин эцэг эх ийм байдалд орсноосоо ичиж нэрэлхээд гэртээ хэвтэж байх. Яг энэ хэсгийг уншиж байхад, Дэнжийн мянгын мал нядалгааны цэгийн тухай нэг чехийн ярьсан зүйл санаанд орж билээ. Хувь хүмүүсийн туувраар оруулж ирсэн мал төхөөрч, өглөө зах нээгдэхэд зарах махыг шөнөдөө бэлддэг гэнэ. Олноор нядлах тохиолдолд толгой шийр, гэдэс дотрын ихэнхи хаягддаг юм байх. Үүнийг эзэнгүй тэнэмэл ноход, ядуу хүүхдүүд анаад зогсож байдаг гэнэ. Ажил ихтэй бойныхон хаягдал ялгаж шидлэхээс, хөөрхий энэ хүүхэд нохойд бариулчих вий гэж санаа тавин хаях зүйлээ гарт нь атгуулаад нохойгоос хамгаалан гэрт нь дөхүүлэхгүй нь ойлгомжтой. Гэдэс дотор, толгой шийр зэрэг ганц хоёр өдөр өл залгуулах юм олж авсан хүүхэд шөнийн харанхуйд ёстой бор зүрхээрээ чулуу модоор ноходтой тулалдсаар гэрийн зүг тэмүүлнэ. Гэртээ хурхиран унтаж байгаа архичин аав, арчаагүй ээж, өлөн хэдэн дүү нараа тэжээх үмх махаа хамгаалж, эзэнгүй тэнэсээр зэрлэгшин араатан болсон ноходтой ач тач үзэлцэж байгаа арваад настай хөвгүүнийг төсөөлөөд үз. Аймшиг! Бойныхонд мөнгө төлж зөвшөөрөл аваад, нэг шөнө ийм зураг авсан, харамсалтай нь энэ бичлэгтэй хальс бүхий цүнхээ нь хулгайд алдчихсан, томоохон зурагтын сувагт зарвал үнэ хүрэх материал байсан гэж ярьсан юм. Их Дэлгүүр хавийн хулгайч нарынхаа гадныхнаас юм шуух ур чадварыг шүтэх шиг, бүр баярлаж шиг болж билээ. Ийм гутамшигтай дүр зураг гадныханд хүрсэнгүй гэж миний баярлах ч бас л ядруу нэрэлхүү зан шиг.
Анх ирланд зохиолчын ном уншлаа, их таалагдсан гээд энэ номын тухай таньдаг ирланд авгайдаа хөөрцөглөв. Труди маань энэ номыг ч зохиолчыг ч үзэн яддаг гэнэ. Гайхсандаа хэлэх үг олдохгүй таг болоход минь зөөлрөөд зохиолын үйл явдал өрнөдөг Лимерик хотод төрж өссөн гэлээ. Номд бараг зуугаад жилийн өмнөх үйл явдал гардаг. Одоо ч Ирланд ядуувтар нь үнэн. Гэхдээ бөөс хуурсандаа баригдаагүй, дунд чинээний амьдралтай ажил хийгээд амьдралаа аваад явдаг хүмүүс зөндөө байдаг. Ийм ядуу тарчигаар манай хотыг алдаршуулсанд ихэд харамсдаг гэж билээ.
Хэт доош орчихсон амьдрал ахуйгаа дээш татан бэрхшээл даван гарах сэтгэлийн хатгүй, арчаагүй, архичин, тамхичин, хамгийн гол нь залхуу гээд хаа газрын ядуу улсууд төстэй шиг. Өсгөж дийлэхгүй атлаа олон хүүхэдтэй. Хүүхдүүдээ халамжлах ухамсар ч үгүй, чадвар ч бас үгүй. Гэрийн эзэн сайхан сэтгэлтэй, хүүхдүүддээ хайртай муугүй эцэг мэт. Шөнө дунд согтуу ирэн хүүхдүүдээ сэрээн Ирландын төлөө үхэе гэсэн дуу байнга дуулуулна. Эх оронч ирландын төлөө зүрх сэтгэлтэй эр. Манайд халхууд буриадыг монгол биш гэх гээд байдаг шиг, эхнэрийн төрсөн хотод нутгийн уугуул биш гэж ад үзэгдэн хавчигдана. Хааяа аз таарч ажил олдож, хэдэн цаастай болвол дийлэнхийг нь гашуун усанд өгчихнө. Авгай нь буяны байгууллагын хишигт дулдуйдан өлөн зэлмэн хүүхдүүдийнхээ гол зогооно. Ажилгүй авгай нөхөр хоёр тамхичин. Татаж буй тамхи бүр хүүхдийн хоолноос хумсалж буйг буяны байгууллагынхан анхааруулсаар байхад сэтгэл сэргээх ганц юм минь гээд тамхинд мөнгөө үрээстэй.
Уул нь, өнгөрсөн зууны эхин үеийн Ирландын Лимерик хэмээх жижигхэн хотод үйл явдал өрнөх ч, манай монголын тухай өгүүлээд ч байх шиг сэтгэгдэл үе үе төрж байв. Хэдэн хүүхдээ тэжээхийн тулд эцэг эх болсон л бол юү л бол юү хиймээр, гэтэл ядуу хос ажил голно. Бас нэрэлхүү. Өвлийн хүйтэнд хоол унд хийх , гэр орноо дулаацуулах түлшгүй болоход хөөрхий хүүхдүүд л бороо цасан дундуур туучин явж гудамжнаас мод цаас, төмөр замын дагуу унасан нүүрсний хог гээд ер түлж болох болгоныг түүж гал залгуулна. Харин эцэг эх ийм байдалд орсноосоо ичиж нэрэлхээд гэртээ хэвтэж байх. Яг энэ хэсгийг уншиж байхад, Дэнжийн мянгын мал нядалгааны цэгийн тухай нэг чехийн ярьсан зүйл санаанд орж билээ. Хувь хүмүүсийн туувраар оруулж ирсэн мал төхөөрч, өглөө зах нээгдэхэд зарах махыг шөнөдөө бэлддэг гэнэ. Олноор нядлах тохиолдолд толгой шийр, гэдэс дотрын ихэнхи хаягддаг юм байх. Үүнийг эзэнгүй тэнэмэл ноход, ядуу хүүхдүүд анаад зогсож байдаг гэнэ. Ажил ихтэй бойныхон хаягдал ялгаж шидлэхээс, хөөрхий энэ хүүхэд нохойд бариулчих вий гэж санаа тавин хаях зүйлээ гарт нь атгуулаад нохойгоос хамгаалан гэрт нь дөхүүлэхгүй нь ойлгомжтой. Гэдэс дотор, толгой шийр зэрэг ганц хоёр өдөр өл залгуулах юм олж авсан хүүхэд шөнийн харанхуйд ёстой бор зүрхээрээ чулуу модоор ноходтой тулалдсаар гэрийн зүг тэмүүлнэ. Гэртээ хурхиран унтаж байгаа архичин аав, арчаагүй ээж, өлөн хэдэн дүү нараа тэжээх үмх махаа хамгаалж, эзэнгүй тэнэсээр зэрлэгшин араатан болсон ноходтой ач тач үзэлцэж байгаа арваад настай хөвгүүнийг төсөөлөөд үз. Аймшиг! Бойныхонд мөнгө төлж зөвшөөрөл аваад, нэг шөнө ийм зураг авсан, харамсалтай нь энэ бичлэгтэй хальс бүхий цүнхээ нь хулгайд алдчихсан, томоохон зурагтын сувагт зарвал үнэ хүрэх материал байсан гэж ярьсан юм. Их Дэлгүүр хавийн хулгайч нарынхаа гадныхнаас юм шуух ур чадварыг шүтэх шиг, бүр баярлаж шиг болж билээ. Ийм гутамшигтай дүр зураг гадныханд хүрсэнгүй гэж миний баярлах ч бас л ядруу нэрэлхүү зан шиг.
Анх ирланд зохиолчын ном уншлаа, их таалагдсан гээд энэ номын тухай таньдаг ирланд авгайдаа хөөрцөглөв. Труди маань энэ номыг ч зохиолчыг ч үзэн яддаг гэнэ. Гайхсандаа хэлэх үг олдохгүй таг болоход минь зөөлрөөд зохиолын үйл явдал өрнөдөг Лимерик хотод төрж өссөн гэлээ. Номд бараг зуугаад жилийн өмнөх үйл явдал гардаг. Одоо ч Ирланд ядуувтар нь үнэн. Гэхдээ бөөс хуурсандаа баригдаагүй, дунд чинээний амьдралтай ажил хийгээд амьдралаа аваад явдаг хүмүүс зөндөө байдаг. Ийм ядуу тарчигаар манай хотыг алдаршуулсанд ихэд харамсдаг гэж билээ.
