Уран барималч Ц.Амгалан

Төрийн шагналт уран барималч Ц.Амгалантай Ардын Их хурлын тэргүүлэгчдийн дарга асан Ж.Самбуу гуайн хөшөөний эх загварыг хийж дуусаж байхад нь 2007 онд урланд нь уулзав. Нэг хотод нэг үед суралцаж байсан найз маань бас нэгэн сайхан хөшөөг цогцлуулан бүтээж буйг харахад таатай байлаа. Хөшөө зөвхөн гадаад төрхөөрөө адил бус нүдний харц, амны хайрцаг, тэргүүний өргөлт, суудал гээд бүгд нэгийг өгүүлж, хоёрыг хэлэхээр эл эрхмийн ноён нуруутай гүндүүгүй сайхан занг гаргаж чадсан хөрөг босч байлаа.

"Хоньчин Найдан", "Алтайн цаадах говьд", "Булшин дээр" зэрэг алдарт зохиолоороо олны танил зохиолч Дондогийн Цэвэгмидийн хүү, уран барималч Амгаланг мэдэхгүй хүн бараг үгүй биз ээ. Цэвэгмэд гуайнх сайхан номын сантай айл. Амгаланг хүүхэд байхаас эхлэн биолог мэргэжилтэй аав нь хөдөө ажлаар явахдаа хүүгээ хар багаас үргэлж дагуулж явдаг байв. Амгалангийн бага хүүхэд байхад Цэвэгмид гуай Хятад дахь Монголын Элчин сайдын яаманд ажиллаж байв. Амгалан хүүхэд байхаасаа эрдэмт аавын цуглуулсан номун далайд хос хэлээр сэлж, хөдөө нутгаар арван найман аймгаар хөндлөн гулд хэсч, хятадын эртний соёл урлагтай танилцаж өссөн азтай хүү. Сайн эцгийн буянг шингээж чадсан нь харин өөрийнх нь ухаан, сэтгэлийн үгээ уран барималдаа давтаж мөнхөлсөн нь төрөлхийн авьяас.

Амгалангийн 1979 онд хийсэн хийсэн томоохон бүтээлүүдэд Халх голын ялалтын 40 жилээр босгосон 15 метр өндөр, бетонон "Монголын хилчин дайчдын хөшөө", 1984 онд зөвлөлтийн барималчидтай хамтран бүтээсэн 55 метр өндөр "Ялалт" хэмээх зэс хөшөө, 1990 онд босгосон "Нууц товчооны 750 жилийн ойн гэрэлт хөшөө" орно. Амгалангийн уран гараар амилсан тэмдэглэлийн бяцхан дэвтрээ барьсан ч шүлгээ цээжээр уншиж буй яруу найрагч Б.Явуухулан, гүн бодолд дарагдсан эрдэмтэн зохиолч Ц.Дамдинсүрэн, дэвж буй их аврага Б.Бат-Эрдэнэ, алсын бараа харж буй Дорж генерал зэрэг нэр цуутай хүмүүсийн хөрөг бас бий. Эртний баатрын өмсгөлтэй сайхан монгол эмэгтэйгээр "Эх орон", монгол гутал монгол дээлтэй халимаг үстэй залуу хүүгээр "Өглөө", булчин шөрмөс нь зангирсан хээгүй байрын эрээр "Ажилчин" гээд тоочоод байвал барагдахгүй. "Улаанбаарын гудамжинд" хөөрхөн өгүүлэмжтэй баримал. Бас "Зэрэглээ" гээд уран сэтгэмжит цуврал баримал бий. Гадаад (Унгар, Герман, Япон, Хятад, Орос)дотоодод уран бүтээлийн олон бие даасан үзэсгэлэн гаргаж байсан. Түүний баримал хөшөө Монголын хот, хөдөөгөөс гадна алс холын Австралийн Сидней, айл хөрш Хятадын Бээжин хотод гудамж талбайг чимэж байгаа.

1985 онд цэл залуугаараа Халх голын ялалтын "Ялалт" хөшөөгөөр төрийн шагнал хүртсэн юм. Үзүүр рүүгээ нарийссан өндөр нарийхан дөрвөн талт баганын орой дээр таван хошуутай энэ хөшөө их сонин шийдэлтэй. Хөшөөг ийм өндөр хийсэн нь нэг талаас дархан хилээ монголчууд ийм өндрөөс тийм сайн хардаг гэсэн санааг, нөгөө талаас гадны дайсанд хил алхах босго тийм өндөр гэсэн санааг илэрхийлсэн байж болох. Социализмын үед хийгдсэн бүтээл болохоор таван хошуугаар таван тивийн пролетар нэгдэх, дахин дэлхийд социализм ялан мандах санааг тэнгэрт мандуулсан ч байхыг үгүйсгэх аргагүй. Газраас дөрвөн метр орчим өндөрт баганын хоёр талд намирч буй туган дээр дайснаа дарахаар мөр зэрэгцэн давшиж байгаа танктай, морьтой орос монгол дайчид дүрсэгдсэн баримал байна. Тугын голд багана тушаа буугаа мөрөвчилсөн хоёр орны цэрэг мөр зэрэгцэн зогсоно. Баганы яг чанх ард энгийн эмэгтэйн дүр байх нь дайчид хилчид эх газраа ээж ааваа, эхнэр хүүхдээ хамгаалсныг төлөөлүүлсэн шиг. Ойрхоноос нарийвчлан харвал иймэрхүү. Холхоноос хальт харахад үзүүрий нь дээш харуулаад бариулаар нь газар зоочихсон жад шиг харагдана шүү. Энэ жадыг харин элдэв үзэл сурталд баригдахгүй яаж ч тайлбарлаж болно доо.

"Будда" барималыг бурхан бүтээх тигийн дагуу хийсэн. Ногоон Дарь эхийн суудалтай хүүхдээ хөхүүлж буй эхээр эхийн сайхан сэтгэлийг илэрхийлж "Энхрийлэл" хэмээн нэрлэсэн. Мөн "Энх Амгалан" хэмээх эцэг хүүгийн баримал бурхны суудалтай эцэг, мутрын билэгдэл нь хүүхэд энх тунх өсч өндийхөд, хүн болж төлөвшихөд эцэг хүний "бурхан ухаан" ямар их өмөг түшигтэйг илэрхийлсэн мэт. Уран нарийн хийцтэй гар хурууны "Элс", "Очир" нэртэй барималд мутрын билэгдэл зүйг бас ашигласан байдаг.

Тэрэлжийн ам хориод жилийн өмнө баахан динозавртай болсоныг санаж байна уу? Үүнийг Амгалан загварыг нь гаргаж, шавь нараа удирдаж хийлгэсэн юм. Их Тэнгэрийн аманд байхдаа их хөөрхөн зохимжтой харагддаг байсан хэдэн унаганы барималыг бас л тэрээр хийсэн. Дараа нь хөдөөгөөс хот руу их нүүдэл болоход, ямар дарга нь хотын төвд Драмын театрын өмнө унага нүүлгэн байрлуулах шийдвэр гаргасан юм бүү мэд. Хөөрхий унага сүүлгүй болчихсон харагдсан. Динозавр унаганаас гадна тэмээ, аргал, морь, буга, согоо, сарлаг гээд амьтны олон баримал барьсан. Түүхийн янз бүрийн цаг үед морь унасан монгол эр "Домог", "Тулалдаан" зэрэг түүний барималд амилна даа. Амгалан ямар ч амьтанг сайхан барьдаг ч морь, буга түүний барих дуртай амьтан шиг санагддаг. Хадны сүг зургийн буга амилсан мэт "Хүрлийн үе" баримал бол үнэн тасархай бүтээл. Өөд өөдөөсөө харан буй залуу охин, согоо хоёрын "Хэн нь хөөрхөн бэ?" юм бол?

Ленинградын Репины нэрэмжит Зургийн сургууль төгсөж ирээд Дүрслэх Урлагын сургуульд баримлын багш хийж байхдаа, өөрөө тасралтгүй суралцаж уран бүтээлийн үзэсгэлэнд бүтээлээрээ тогтмол оролцож олны танил болон томоохон төсөлд ажиллах урилга авч эхлэн уран бүтээлийн гараагаа эхлээд, эдүүгээ хүртэл өчнөөн олон бүтээл хийжээ. Хуучин баримлаа дараа жилийн үзэсгэлэнд давтан үзүүлэхгүй гэсэн зарчмаар ажилладаг. Үргэлж шинийг эрж хайдаг, ном их уншдаг, Монголын түүх соёлоос суралцахаас гадна, гадаад оронд уран бүтээл хэрхэн бүтээгдэж байгааг соргог ажиглаж, ажилдаа тусгадаг. Уран бүтээлчийн эрэл хайгуул, ажил төрөл бүтэх бүтэхгүй үе, хүнд суртлын болон мөнгө санхүүгийн гацаа, сэтгэлээр унах мухардалд орох бүрд ойлгож, дэмжиж, урамшуулж, эрүүл мэнд биед халтай зарим нь хортой байж мэдэх төмөр чулуу нүдэж байхад нь дандаа хажууд байж халамжилж байсан хүн бол түүний хань. Зураач аавын (Ардын зураач Доржпалам гуайн)охин, зураач мэргэжилтэй Мандах нөхрийнх л ажил төрөл сайн байвал болоо гээд, ар гэрээ даагаагүй бол Амгалан арай цөөхөн бүтээл хийх байсан уу? Хэлэхэд бэрх. Авьяастай хүн амжилтад хүрэх л байсан байх, гэхдээ амжилт болгоны ард арын албаны хүмүүс байдаг гэдэг үнэн үг шүү. Оюутан үеийн найз Амгалан маань манай хүнтэй нэг цэцэрлэгт "горшок" булаацалдаж өссөн байж таараад, түүний гэргийтэй би дотно гээд бид дөрөв гэр бүлээрээ олоон жил үерхэж байна.

Түүний бүтээлтэй

http://www.amgalanart.com/gallery.php

сайтаас танилцаарай. Он лайн галерейд зочилж олон сайхан баримал үзээрэй.