Tuesday 20 January 2009

Миний Нэр Улаан-4

Тавдугаар бүлэг

Би хайрт нагац ах чинь байна

Би Харын ээж талын хамаатан нагац ах буюу эниште, гэхдээ бүгд намайг “Эниште” гэсээр миний нэр шиг болж хоцорсон юм. Гучин жилийн өмнө, энд нүүж ирэхээс өмнө манайх туулайн бөөр, далдуу мод ургасан Аскария дүүргийн сүүдэрлэг чийгтэй гудамжинд байхад Хар манайд олонтой ирдэг байв. Нэг зун Махмуд пашад бараа болж яваад намар эргэж ирэхэд, Хар ээж нь гэрээсээ зугтаж манайд бүр ирсэн байлаа. Харын ээж, хайрт талийгч эхнэрийн маань төрсөн эгч тул манайд тайван амьдарч болох билээ. Өвлийн үдэш гэртээ харьж ирэхэд эхнэр маань эгчтэйгээ тэврэлдэн суугаад зовлон жаргалаа хуваалцан уйлж суухтай олонтой таарч байв. Харын эцэг ааш муутай, архи уудаг тул янз бүрийн шашны сургууль-медрест багшилж байсан ч хаана ч удаан тогтдоггүй хүн байсан. Тэр үед зургаан настай Хар ээжийгээ уйлахад дагаж уйлаад, дуугүй болоход нь Эниште над руу айсан байдлаар хардаг байв.
Одоо хүүг нас тогтсон, шийдэмгий эр болсныг харахад таатай байна. Хар миний гарыг үнсээд, дараа нь духандаа хүргэж, “зөвхөн улаан бэх хийхэд” хэмээн монгол бэхний сав бэлэг болгон барьж надад хүндэтгэл үзүүлэв; өвдөг хавсран өөдөөс харан даруухан сууж байна; тэрээр эрийн цээнд хүрсэн хэрсүү эр болье гэсэндээ хүрчээ гэдгийг, би ч хүндэтгэл төрүүлэм ахмад болж гэдгийг энэ бүгд харуулж байв.
Би ганц хоёрхон барааг нь харсан аавтайгаа Хар их адил юм: Өндөр, гуалиг биетэй, гар хуруу нь огцомдуухан хөдөлгөөнтэй. Гараа өвдөг дээрээ аван, “би таныг эрхэмлэн сонсож байна, ойлгож байна” гэх шиг чухал юм ярих үед нүд рүү эгцэлж харан, үгийн айзмаар бага зэрэг толгой дохиж зөвшиж таашааж буйгаа илэрхийлж байв. Хорвоогийн тоосыг олон жил хөдөлгөж буй би жинхэнэ хүндэтгэл тодорхой ёс журам мөрдөх, хүндэтгэн бишрэлээс үүсэхээс зүрх сэтгэлээс үүсдэггүй болохыг мэднээ.
Хүүгийнхээ ирээдүйн зам мөрийг эндээс харж, манайхаас хүлээж байсан ээж нь Харыг элдэв шалтагаар манайд ойр ойрхон дагуулж ирдэг байлаа. Хүүг номонд дуртай болохыг анзаарч бид хоёр дотносон ойртож, тэр миний “шавь” болсон юм. Би түүнд Ширазын зураачид шинэ хэв маягаар алслалын зураасыг дээд захад аваачдаг болсон тухай ярив. Лейлуд дурлан солиорох дөхсөн Меджнуну цөлд шаналж буйгаар ганцаардалыг илэрхийлдэг бол, их зураач Бехзад харин Меджнунуг хоол хийж буй хүүхнүүдийн дунд дүнзээр гал ноцоох гэж оролдож буйгаар, майхануудын дунд алхаж буйгаар дүрсэлсэн ч ганцаардалыг гаргаж чадсан нь гайхамшигтай. Шөнө дунд нууранд нүцгэн усанд орж байгаа Шириныг нуугдан харж байгаа Хосровыг зурахдаа, олон зураачид Низами энэ тухай бичсэн шүлгийг уншдаггүй болохоор утгагүй тэнэг өнгөөр буддаг, ямар үйл явдлын тухай гэдгийг мэдэхгүй зурна гэдэг мөнгөний шунал.
Харын зураг мөнгө хоёрыг тус тусд нь авч үздэг чанар бахархууштай: Урам хугарч санаагаар унахгүйн тулд урлагыг талхаа олдог хэрэгсэл болгохгүй хэрэгтэй. Ямар ч авьяастай, урлагын гайхам мэдрэмжтэй байсан, үнэлэмж шан харамд гонойхгүйн тулд зураг урлагаар бус өөр салбарт хоолоо олж идэх нь зөв.
Стамбулын болон хөдөө орон нутгийн баячууд, сурвалжит хүмүүсийн захиалгаар Тебризийн олон зураач, уран бичигч нартай танилцаж ном хийлгэж байсан, эдгээр урчууд хүнд нөхцөлд их ядуу амьдардаг тухай Хар ярив. Зөвхөн Тебризд ч биш Мешхед, Алеппогийн зураачид ядуураад аргагүйн эрхэнд номын зураг чимэг хийхээ больж, европын жуулчдын сониучирхал таашаалд нийцэх шалдир балдир зураг зуран амь зууж байна. Энхийн гэрээ байгуулахад Ираны шах Аббас манай Султан бэлэг барьсан зурагтай гар бичмэлийн хуудсуудыг урж тасдан өөр номонд ашиглаж байгаа гэж сонссон. Энэтхэгийн (Могол) хаан Акбар гайхалтай том шинэ ном хийлгэхээр хөрөнгө мөнгө харамгүй зарж байгаа сургаар Тебриз, Казвины урчууд түүний ордонд ажиллахаар бүгд тийшээ цувж байна.
Урчуудын тухай Хар ийнхүү хөөрөх зуураа өөр сонирхол татам үг яриа бас хавчуулж байв: хуурамч Мехдийн тухай эсвэл Сефевидууд хэрхэн узбекүүдэд энх тайвны баталгаа болгон мэдрэл муутай хуантайжаараа барьцааны хүн хийсэн, тэр нь өвдөж халуураад гурав хоног дотор өөд болсон зэрэг сонирхолтой тохиолдлыг ярьж, над руу инээмсэглэн харж байв. Түүний царай барсхийхэд, бид хоёрын дунд хөндөж чадахгүй сэдэв, ээдрээтэй асуудал байсаар байгааг гадарлав.
Учир нь Хар манайхаар орж гардаг, үгүйдээ бидний талаар мэдсэн, манай үзэсгэлэнт охины талаар сонссон бусад бүх залуусын нэгэн адил миний ганц охинд Шекюред дурласан байсан юм. Тэр үед гоо үзэсгэлэн төгс Шекюред түүний барааг хараахан хараагүй харчуул хүртэл дурладаг, за бараг бүгдээрээ сүйд болдог байсан тул би үүнийг тоодоггүй хэрээс хэтэрсэн гэж боддоггүй байв. Гэтэл Харыг манай гэрийнхэн өөрийн хүн шиг хайр халамж тавьдаг, манай гэрийн хүний хувьд охины нүүр царайг харсан магадлалтай тул аюултай байлаа. Хар бие сэтгэлээ хазаарлан барихын оронд охинд хайр дурлалаа илчилсэн юм.
Ингээд Хар манайд орох эрхгүй болсон хүн дээ.
Түүнийг Стамбулаас гарч явснаас хойш гурван жилийн дараа ид цэцэглэх насандаа охин маань сипахи морьд цэргийн эртэй ханилан суусан, хоёр хүүхдийн эцэг болсон ч хэрсүүжиж төлөвшөөгүй тэр нөхөр гэр бүлээ орхин дайнд мордоод ор сураггүй болж өнөөг хүртэл эргэж ирээгүйг Хар дуулж мэдсэн гэж бодож байна. Би үүнийг зөвхөн Стамбулд хов жив түргэн тардаг болохоор бус, яриа тасалдан чимээгүй болоход над руу харсан түүний харцаас тэрээр энэ бүгдийг аль эрт дуулсан мэдсэн гэдгийг мэдэрсэн. Одоо номын ацан тавиур дээр дэлгээтэй байгаа “Сэтгэлийн тухай Ном”-ыг үзэнгээ байшинд гүйлдэх хүүхдийн чимээг анирдан сонсож байна; охин маань хоёр хүүгийн хамт төрхөмдөө эргэн ирснийг ч тэрээр мэдэж байгаад би эргэлзсэнгүй.
Нэр хүндтэй хангалуун амьдралтай болох гэж буй Хар болон бусад залуу нөхдүүд эд хөрөнгийн асуудлыг хөндөж ярихыг бүдүүлэгдүү гэж үздэг учир, Харын эзгүйд барьсан манай хоёр давхар шинэ байрны тухай яриагүй. Шатаар хоёр давхарт гарч байхдаа, ингэж дээш өгсөх нь хөл өвдөхөөс сэргийлдэг, яс үргэлж янгинадаг надад хоёрдугаар давхарт чийг багатай хуурай болохоор зүгээр байдаг юм гэж тайлбар тавьлаа. Хоёрдугаар давхар гэж хэлэхдээ ичих шиг эвгүйцсэн, гэхдээ одоо надаас хамаагүй бага орлоготой хүмүүс, даруухан цалинтай морин цэрэг хүртэл давхар байшин бариулж байхад Хар шиг залуу удахгүй ийм байртай болох нь лавтай.
Бид хоёр өвөлдөө урлан болгон ашигладаг цэнхэр хаалгатай өрөөнд сууж байлаа. Хамар өрөөнд Шекюре байгааг Хар мэдэрч буйг нь надад ажиглагдав. Тебриз руу захиа илгээн яах гэж түүнийг Стамбулд дуудан авчирсан тухай гол яриандаа шууд орлоо.
“Чи Тебризд байхдаа хүний захиалгаар зураач урчуудаар ном бүтээлгэдэг байсан шиг, би одоо нэг ном бүтээлгэж байгаа” гэж би хэлээд, “Энэ номын захиалагч нь ертөнцийн тулгуур, наран гэрэлт Султан билээ. Ном нууцаар бүтээгдэж байгаа болохоор надад шан хамаржийг ордоны Жасын няраваар дамжуулан өгч байгаа. Би номыг султаны урланы хамгийн туршлагатай, шилдэг зураач урчуудаар хийлгэж байгаа. Одоогоор нэг нь нохой, нөгөө нь мод, гурав дахь нь алсад харагдах үүл болон хуудасны хөвөөг чимэглэх, бас нэг нь морь хариуцан зурах захиалга аваад тус тусдаа ажиллаж байгаа. Бидний дүрслэн зурсан юмс Венецийн зураачид зурдаг шиг манай Султаны ертөнцийг харуулах учиртай. Зөвхөн түүний эзэмшдэг эдэлдэг эд баялаг бус тэрчлэн түүний баялаг дотоод ертөнцийг инээд баяр, уй гашуу бүгдийг харуулах болно. Мөнгийг үл тоомсорлож буйг илтгэх гэж Алтан зоосийг хамгийн сүүлд зурсан; бидний айдас хүйтсийг харуулах гэж Үхэл Буг чөтгөрийн зургийг бас оруулсан. Энэ номын тухай ямар цуурхал, явга яриа явааг би мэдэхгүй. Наран гэрэлт Дээдэс Султаны эзэмшилд модны мөнхийн ногоон чанар, морьны туйлдаж цуцсан байдал, нохойны зэрлэг увайгүй авир орох нь зүйтэй гэж бодном. Би “Өрөвтас”, “Дэгжин”, “Эрваахэй”, “Чидун” хоч нэртэй манай шилдэг зураачдыг дуртай сэдвээ сонгож авахыг санал болгосон. Эд нар номонд орох зургаа үзүүлэх гэж хүн гадаа гарамгүй өвлийн хүйтэн үдэш ч манайд нууцаар ирж хийсэн бүтээснээ үзүүлж байгаа.
Ямаршуу зураг бүтээгээд байгаа? Яагаад ийм маягаар зурсан? Одоогоор энэ талаар хариулж чадахгүй нь. Чамаас юм нууж байгаадаа бус, хэлэхийг хүсэхгүй байгаадаа бус. Үнэнийг хэлэхэд эдгээр зургийг чухам яаж зурах ёстойг би ч өөрөө сайн мэдэхгүй байгаа юм. Гагцхүү ямар зураг байх ёстойг л гадарлаж байна.
Би Хард дөрвөн сарын өмнө захиа илгээсэн: бидний хуучин байрны орчимд байдаг үсчингээс Хар Стамбулд ирснийг дуулаад түүнийг ирж уулз гэж урьсан юм. Миний яриа I was fully aware that my story bore a promise of both sorrow and bliss that would bind the two of us together.
“Зураг болгон ямар нэг юм илтгэн хэлэхийн тулд байдаг,” гэж би хэлэв. Дурлалт хосын бие биеэ ширтэх анхны харц; мангасын толгойг цавчиж байгаа Рустем баатар; үл таних хүнийг гэж бодоод төрсөн хүүгээ хөнөөсөн Рустемын уй гашуу; дурлалдаа шатсан Меджнун онгон зэрлэг байгалд арслан, бар, цөөвөр чоно, буга согоо дунд; тулалдаан хэрхэн төгсөхийг шувуунаас тандан асуухаар ойд ирсэн Македоны Александрийн өмсгөлийг аврага том шонхор урж тасдаж буйг зэрэг номын онцлог үйл явдлыг дүрсэлж зуран номыг амьдруулж илүү сонирхолтой гоё болгодог билээ. Номын бичлэг уншсаар нүд цуцдаг, зураг харахдаа харин амардаг. Бичлэгийн ухаж төсөөлөхөд хэцүү хэсгийг ойлгоход зураг тусладаг, зургийн хүчээр бичлэг амилдаг. Тайлбар бичиггүй зураг зурах боломжгүй.
“Би ингэж боддог байлаа”, гэж би харамсалтайяа нэмж хэлэв. “Болдог юм билээ. Хоёр жилийн өмнө Султаны бие төлөөлөгчөөр Венецид дахин очих завшаан тохиож, тэнд венецийн зураачдын бүтээлийг харсан юм. Чухам ямар үйл явдалд тухайн зураг хамаарч буйг мэдэхгүй бибээр зурагнаас юү илэрхийлснийг ухаж ойлгохыг оролдож байв. Нэг өдөр зураг өлгөөтэй ордоны ханан дахь зургийг хараад ихэд цочив.
Зүгээр л нэг над шиг хүний зураг байв. Мэдээж тэрслүүгийн нэг, манайхан биш. Зургийг хараад байтал надтай адилхан ч юм шиг санагдаад явчихав. Махлаг дугуй царайтай, намхан шанаатай, миний урагш түрсэн сайхан шаймий эрүүтэй адил биш эрүүтэй гээд надтай огт төсөөгүй. Төстэй адил зүйл дуслын төдий байхгүй ч, зургийг харах тутам өөрийн зуруулсан хөргөө олоод харсан шиг догдолж байв.
Ордон дотор надайг дагуулж явсан ноёнтоноос хэний зураг болохыг сураглахад, түүний найз яг энэ эрхэм шиг сурвалжит хүн болохыг мэдэв. Арын цонхоор харагдах тосгон, түүний эдлэн газар, өнгө алаглах яг бодит юм шиг харагдах ой мод зургийн ар дэвсгэр болжээ. Түүний өмнөх ширээн дээр ширээний цаг, ном, Цаг хугацаа, Муу үйл, Амьдрал, уран бичлэгийн үзэг, газрын зураг, луужин, алтан зоос бүхий хайрцаг зэрэг юу болохыг нь би хэлж мэдэхгүй бусад зурагнуудад бас байсан элдэв шалдав зүйлс, джины сүүдэр, Буг чөтгөр, төгсгөлд хэлэхэд эцгийнхээ хажууд зогсож байгаа үзэсгэлэн төгс охины хөрөг гээд энэ эрхмийн амьдралд чухал болгоныг энэ зурганд багтаажээ.
“Хүүрнэлийн ямар илэрхийлэл ийм гоё, төгс байх вэ? Бүтээлийг харсаар зураг өөрөө өгүүлэмжээр дүүрэн юм байна гэдгийг аажмаар ойлгов. Зураг гээч чинь заавал ямар нэг бичлэгийн тайлбар хавсралт байх албагүй, өөрөө бие даасан бүтээл байж болох нь.
Намайг үлэмж гайхшруулсан энэ зураг санаанаас гарахгүй байв. Ордоноос буусан байрандаа буцаж ирээд энэ зургийн тухай шөнөжин бодов. Би бас өөрийгөө ингэж зуруулмаар санагдав. Үгүй ээ, дэндчихнэ. Харин манай Султаныг ингэж зурвал зохистой! Манай Султанд хамаатай юм, эзэмшилд байдаг юм, ер нь түүнийг төлөөлж илэрхийлж болох бүхэнтэйгээ дүрслэгдэж түүний эрхшээдэг ертөнцийг бүхэлд нь гарган тавих юм байна. Үүгээр ном бүтээе гэсэн санаа төрлөө.
Тэр сурвалжит хүнийг өмнө хараагүй ч олны дотроос зургаар нь таниж болохоор болж. Венецийн их зураачид хүмүүсийг хувцас одон медалиас гадна, нүүр царайн өвөрмөцийг гаргадаг тийм аргаар зурж. Үүнийг “хөрөг дүр” гэдэг юм байна.
“Хэрэв энэ маягаар таны царайг ганц удаа дүрслэн зурсан байхад, таныг хэзээ ч мартахгүй: та алс хол явсан байсан ч таны зургийг хараад л хажууд байгаа шиг сэтгэгдэл төрнө. Таныг амьд ахуйд хэзээ ч хараагүй хүн таныг нас эцэслэсэн хойно олон жилийн дараа ч, хөргийг тань хараад та өмнө нь зогсож байгаа юм шиг, тантай нүүр учрах болно.”
Бид нэлээд удаан чимээгүй дуугүй суув. Ажлын өрөөний цонх гудам руу харсан; энэ цонхны доод талын модон хаалтыг хэзээ ч онгойлгодоггүй, харин дээд талыг нь саяхан лааны зурагтай даавуун хөшигтэй болгосон юм. Цонхны дээд талын хөшиг нэвчин хүйтэн гэрэл орж ирж байлаа.
Би дуугүй дүнсгэр байдлыг би эвдэж, Манай Султаны нууц номыг хийж байсан зураачдын маань нэг, алтдан чимэглэлээр мэргэшсэн Дэгжин эфенди, бусдын адил орой болтол орой болтол надтай хамт ажилладаг байв. Нэг орой манайхаас харих гэж гараад гэртээ хариагүй, сураггүй болсон. Энэ зураачид гай тохиолдоогүй байгаа гэж айж байна.

24 comments:

Anonymous said...

Монгол бэхийн сав гэхийг уншаад нэг их гоё санагдав. Яагаадыг бүү мэд. Ганга эгч завгүй байгаа юм бнаа. Орчуулга хийнэ гэдэг яаж ч бодсон хэцүү л дээ. "Ганц нэг үг, үсэг, өгүүлбэр зүйн алдаанаас л нөр их хөдөлмөр үр дүнгүй болдог талтай" гэж нэг хүн хэлж байсан юм. Гоё болж бна. Гэхдээ битгий их яараарай Ганга эгчээ. Яарч л болохгүй

Anonymous said...

Mongoldoo ireed baigaa. Turuun orchuulaad tavichihsan yumaa l odoogoor tavij baigaa.

БЭ said...

номыг нь захиалж уншина аа, их сонирхол татлаа, баярлалаа.

Anonymous said...

Bi nomiig Amazon-oos zahialsan baigaa. Bas tanii orchuulgiig computer uruugaa huulj baigaad tuhtai unshdag. Ene nomnoos gadna tanii sharguu, hudulmurch zan, tuuh soyoliin medleg, sursan, duulsnaa busdad tugeeh zan chanar tani namaig urialan duudaj, erch huch ugdug gedgiig helmeer baina.

erkhembayar said...

Orchuulgiin nomoo hezee gargah yum. Nom ni garahaar heleerei. Budag ni hanhalsan nomiig ni barij baigaad unshihaar ih saihan baidag yum.

Arsun said...

"гоо үзэсгэлэн төгс Шекюред түүний барааг хараахан харчуул хүртэл дурладаг" үүнийг хараарай, бас ганц нэг үсэг илүү дутуу цохигдсон байна.

Arsun said...

хараагүй

Uunee said...

Ганга эгчдээ амжилт хүсье. Сайхан шинэхэн ном бидний гар дээр ирнэ байх аа. Гэхдээ Бумаа ахын хэлээр яарах юун.

Anonymous said...

my name is red geed turkiin zohiolchiin nom mun uu?? bi unshaad eruusuu oilgoogui..mgl hel deer unshih bolomj ugsund bayarlalaa.

Soronzon said...

Та хаана явна вэ?
Нөгөө сонины улсууд надаас таныг нэхээд байх юм. Энэ долоо хоногийн төлөвлөгөөнд оруулсан байсан гэнэ. Холбоо бариарай. Таны өгсөн утсаар залгатал хүн авахгүй юм. Эсвэл хөдөө гадаа явсан юм уу?

eebee said...

Ганга эгч Монголд явж байгаа юм уу? Монголын тухай сонин их юм бичээрэй

Daanjuur Ruujnaad said...

www.bayanmongol.com Amin hairtai aav 3-r uraldaany dungee gargalaa.
3-r bairand saihan aavynhaa dursamjaar shalgarsan Ganga egchid sain saihnyg husye.
nadad hayagaa iruuleerei,

http://bayanmongol.com/index.php?option=com_content&view=article&id=136:2008-12-26-11-22-52&catid=11:2008-09-19-14-38-49

Anonymous said...

орчуулга хийнэ гэдэг бараг нрм бичихээс ч хэцүү ажил байхаа, сайхан найруулгатай бичсэн байна шүү, амжилт хүсье

БЭ said...

Өөдөө заяат Монгол түмэн минь
Өргөн дэлгэр сайхан шинэлээрэй

Ширүүн хүйтэн өвлийг өнтэй давсаны баяр
Шинэхэн ногооны үнэртэй энх золгосны баяр XVII жарны Харшилт хэмээх Шороон Үхэр жилийн сар шинийн мэндийг хүргье.

Золгож буй ондоо элгээрээ энх амгалан төрлөөрөө төвшин амгалан байж, юу санасан есөн цагаан хүсэл тань сэтгэлчлэн бүтэж байхын өлзийтэй сайхан ерөөлийг өргөн дэвшүүлье.

Өвгийн үеэс уламжлан ирсэн
Өндөр их суу билэг тань
Өлзий хутгаар мөнхөрч
Өнөд жарган орших болтугай.
Өндөр тэнгэртээ сүүгээ дээжилж
Өтгөс дээдэстээ хадагтай золгох
Өнөр Монголын минь заншил
Үеийн үед дэлгэрэх болтугай

Хурай хурай хурай

Arsun said...

Сар шинэдээ шинэлээрэй. Элгээрээ энх амгалан, төрлөөрөө түвшин амгалан байхын ерөөлийг дэвшүүлье!

Arsun said...

Сар шинэдээ сайхан шинэлээрэй. Элгээрээ энх амгалан, төрлөөрөө түвшин амгалан байхын ерөөлийг дэвшүүлье!

peakfinder said...

Nuudel suudal geed tanaihaar tuhtai orj chadahgui l yavna. Orchuulgiig tan' tegej baigaad yaralgui tuhtai unshih sanaatai.
Saihan shineleerei.

Anonymous said...

Сар шинэдээ сайхан шинэлээрэй

Anonymous said...

Сар шинэдээ сайхан шинэлээрэй

Gansukh B said...

Сар шинэдээ сайхан шинэлээрэй

tumee 33 said...

Та сар шинэдээ сайхан шинэлээрэй!

Anonymous said...

Сайн байна уу Ганга эгчээ. Надад хандсанд баярлалаа. Та бүхний эхлүүлж байгаа ажлыг дуртайяа дэмжиж байна. Миний тэр 3 бичлэг блог дээр харагдахгүй болсон байсан. Танд линк үлдээчихье, та дараад копи паст хийчих тэгэх үү.
1.амт: http://deeplybluesky.wordpress.com/2008/06/19/амт/
2. үзмэрч: http://publish.news.mn/show/id=633
3. аймар үлгэр: http://publish.news.mn/show/id=455
Ёсолсон Артаньян.

sanakae said...

ОЛон улсын эмэгтэйчүүдийн баярын мэнд хүргэе ээ

Anonymous said...

Travis Scott Air Jordan
kobe shoes
golden goose sale
off white
fear of god essentials
goyard bag
off white clothingoutlet
jordan shoes
fear of god
bape