Хятадын аймшгийн тухай ном

Хятадын зохиолч, кино найрулагч Dai Sijie-н "Бальзак ба бяцхан оёдолчин" (Dai Sijie "Balzac and the Little Chinese Seamstress") хэмээх жилийн өмнө уншсан номыг Түвдэд болж буй үймээний талаар мэдээлэл уншиж сонсож байхдаа өөрийн эрхгүй эргэн санаж билээ. Шороон түмэн хүнтэй Хятад оронд хүний эрхийг хэрхэн зөрчдөг, хүн гэсэн эрхэм нэрийг хэрхэн гутаан доромжилдог, хүний амь нас хорхой шавьжныхаас дор үнэгүй байдаг, хятадын удирдагчид зориуд бодлоготойгоор хүний хувь заяагаар хэрхэн тоглодог тухай энэ жижигхэн номонд өгүүлдэг. Ном дэлхийн гучин найман оронд орчуулагдан гарчээ. Зохиогч Dai Sijie 1984 онд Франц руу зугатаж гараад эдүгээ хүртэл тэнд ажиллаж амьдарч байгаа. Арван долоохон настайдаа (1971-1974 онд ) зохиогч хятадын Тэнгэр уулын бөглүү тосгонд "дахин сургалтын" цөллөгөд байсан тухай номд өгүүлдэг. Хүн гайхаж цочим зүйлийн тухай хошин шог хөнгөн хэллэгээр бичсэн нь гайхалтай.
Аливаа нийгмийн гаж тогтолцоог түүний хамгийн боловсролтой давхарга болох сэхээтнүүд хамгийн түрүүнд мэдэрч дургүйцлээ илэрхийлдэг нь жам. Хятадад ч сэхээтнүүд Мао-гийн засаглалыг шүүмжилж эхлэнгүүт, тэдний эсрэг хүүхэд залуучуудыг турхирч "улаан хамгаалагчид" болгон хөөргөж дэвэргэж соёлын хувьсгал гээч хүн ойлгох аргагүй юм зохион байгуулж байсныг бид мэднэ.
Харанхуй боловсролгүй массыг ямарваа балмад үйлд турхирч болдог ч цааш чиглүүлэн удирдаж гар дор барьж байхад амаргүй. Хяналтаас гарсан залуучууд хүүхдүүдийн хандыг дарах зорилгоор "залуу сэхээтнүүдийг амьдралтай танилцуулж дахин сургах" компанит ажил Хятад орон даяар соёлын хувьсгалын дараа өрнөв. Соёл иргэншил нэвтрээгүй хүй нэгдэл гэхэд бараг хилсдэхгүй бүдүүлэг зах хязгаарын бөглүү тосгодод залуучуудыг цөлж хоёр жилийн "дахин сургалтад" хамруулжээ. Эцэг эх нь "ардын дайсан" биш хүүхдүүд бол их азтай, хоёрхон жил болоод гэртээ буцаж ирэн сургууль номоо үргэлжлүүлэх буюу ажил хийж бусдын адил амьдарч болно.
Зохиолын баатар хоёр залуу "ардын дайсан" эмч нарын хүүхдүүд. Нэгнийх нь эцэг нэртэй шүдний эмч агаад Мао-гийн шүдийг эмчилснээ оюутнуудад ярьж их удирдагчыг энгийн хүн шиг болгосон тул буруудсан. Ардын дайсны хүүхдүүд цөллөгөөс буцаж ирэх магадлал мянгаас гуравхан гэж байгаа. Тариалангийн талбайд хүн малын ялгадасыг устай хольж шингэрүүлсэн "бордоог" нуруундаа үүрч уулын нарийн зөргөөр илжиг мэт зүтгэх, эсвэл гар аргаар олборлодог ямар ч хамгаалалт тулгуур байхгүй уурхайд дөрвөн хөллөж нүцгэн сохор номин мэт мөлхөх мэтийн хүнд ажил хийж "хөнгөхөн" зуушаар амь зогооно. Тэнд хүний амь эрсдэхэд хэн ч мэдэхгүй, тоох ч үгүй. Хоолонд хэрэглэдэг хорхой шавьж нь үргүй үрэгдвэл харин харамсаж магадгүй.
Бугуйн, ханын, сэрүүлэгтэй гээд ямар ч цагийн бараа хараагүй тосгоныхонд залуусын сэрүүлэгтэй цаг, хийл хөгжим гайхаш төрүүлнэ. Хийл хөгжим анх хараад юу болохыг мэдэхгүй гайхан "хөрөнгөтний" тоглоом гээд шатаадгийн даваан дээр Мао даргыг магтан дуулсан дуу гэж Моцартын ая тоглож хийлээ авардаг. Залуусын нэг нь ямар ч юмыг нүдэнд харагдтал "өнгөтөөр" ярьдаг авъяастай. Нэг удаа үзсэн киногоо сонирхуулж ярьснаар тэднийг сард нэг удаа нутгийн төвд гардаг кинонд залуусыг явуулдаг, ирээд тосгоныхонд ярьж өгдөг болсноор амьдрал нь арай л гэрэл гэгээтэй болно. Хятадын бөглүү тосгонд амьдардаг хүмүүс ямар ч мэдээлэлгүй, орчин цагийн техникийн дэвшил, соёл иргэншилээс бүрмөсөн тасархай байдаг нь харагдана.
Тэр хавийн тосгодын нэр хүндтэй хүний нэг нь хувьдаа оёдолын машинтай оёдолчин өвгөн. Өвгөний охинтой залуус найзална. Нэг чамдаан дүүрэн дэлхийн сонгодог зохиол олдох агаад түүнийг залуус охинд уншиж өгсөөр сүүлдээ түүнийг бичиг үсэгт тайлна. Охин Бальзакийн зохиолуудаас хүнд хоол унд, хувцас хунараас гадна зорилго хүсэл эрмэлзэл, эрх чөлөөний мэдрэмж байдгийг ойлгодог.
Олон жилийн дараа зохиогч Францаас нутагтаа зочлон ирж багийн найзтайгаа уулзана. Цөллөгөд байсан тосгондоо очиж үзнэ. Оёдолчин охиныг сураглана. Эрх чөлөөний чухлыг ойлгосон охин Хятадаас цагаачлан гарсан сураг гаргадаг.